اطلاعات عمومی

علل و عوامل ضعف حضور مردم در مساجد

 همانطوری که می دانید، مساجد ما آنگونه که در فرهنگ دینی به آن تاکید شده، حضور ضعیفی از مردم را در خود دارند. دین مبین اسلام، فقها و پیش قراولان دینی، تاکید خاصی بر حضور مستمر و پر شور در مراسم عبادی مساجد کرده اند. از صدر اسلام تا کنون، در فرهنگ اصیل اسلامی رسم بر این بوده که- مگر در موارد خاص و اضطراری - هر پنج فرضیه نماز و ایام جمعه، موکداً در مساجد و به صورت جماعت بر پا گردند. متاسفانه بنا به دلایلی که خواهد آمد، امروزه شاهد خالی شدن مساجد از خِـیل نمازگزاران هستیم و این روند روز به روز به نوعی تساهل و تغافل تبدیل می شود. بنابراین لازم است تا این مسئله ریشه یابی شده و دلایل آن کشف و سپس برای رفع این نابسامانی، قدم هایی برداشته شود. این امر در یک رساله و یا مقاله قابل جمع و اتمام نیست بلکه نیاز به بررسی های دقیق مدت دار و تلاش مستمر دارد که امید است مسئولین دینی وعلمای بیدار، این گامها را برداشته و چاره ای برای آن بیاندیشند.

به طور خلاصه می توان دلایل ضعف حضور مردم در مساجد را به عوامل زیر ارتباط داد:

1.     عدم فرهنگ سازی برای ایجاد عادت در برپایی نماز های جماعت در میان مردم.

        در این مورد، از سوی امامان مساجد سهل انگاری خاصی مشاهده می شود. بر همه علما لازم است که هر روز در خصوص اهمیت برپایی نمازهای جماعت در مساجد، طبق تاکید دین و سنت نبوی به سخنرانی و روشنگری پرداخته و زمینه ایجاد این فرهنگ را در میان توده مردم ایجاد نمایند. لازم به توضیح است که میزان سواد و ایمان روحانی، اخلاق و برخورد او در جامعه، پایبندی وی به احکام الهی، درایت و حکمت او، میزان و وسعت تقوا و اخلاص وی در توفیق دعوت عموم به مساجد، نقش اساسی را دارد.

2.      شکاف عقیدتی موجود میان روحانیون

هنگامی که مردم مشاهده می کنند که، هیچ نوع وحدت فکری و اعتقادی در میان خود روحانیون وجود نداشته و آنها خود در میدان عقیده و ایمان به جان هم افتاده اند، دیگر جایی برای حضور در مساجد و اقتدا به امامان در صفوف نماز باقی نمی ماند. بسیاری از روحانیون دانسته و ندانسته، شیپور صاحبان افکار غلط ضد دینی را نواخته و به بهانه های واهی به افکار پاک توحیدی حمله برده و زمینه را برای ایجاد شبه در دین ایجاد می کنند. همه این روحانیون می دانند که از یک مشرب و یک منشاء دوره طلبگی خود را به پایان رسانده اند و دارای یک عقیده و باور در خصوص مسائل دینی برگرفته از قرآن و سنت نبوی بوده اند. اما امروز آیات و احادیث را رها کرده و مانند سایر دین گریزان به سوی روایت ها و داستان های ساختگی روی آورده و اصل و اساس دین را که در متن قرآن و احادیث پیامبر خدا (ص) نهفته است، به فراموشی سپرده اند. متاسفانه به جای اینکه کلام خدا را داور تفاوتهای فکری خود قرارا دهند، افراد را محور قرار داده و مهر تحریف را بر دفتر دینی خود نقش بسته اند. این حقیقت از سوی توده مردم قابل درک و مشاهد است و سبب شده که اعتماد مردم به روحانیت بسیار پایین آمده و وجهه امامت خود را از دست بدهد.

3.         افزایش مشکلات مردم

با گذشت زمان و در اثر ایجاد شدن زندگی ماشینی و رفاهی، طبیعتا نوعی رقابت برای به دست آوردن رفاه بیشتر به وجود می آید. اگر چه فرد دارای یک یا بیشتر وسیله نقلیه شده و بهانه دوری از مسجد نیز از بین رفته، اما همت حضور در مسجد را از دست داده است. مشغله های فکری فرد در این راستا آنچنان بالا گرفته که دیگر جایی را برای حضور در مسجد و ادای نماز جماعت را برای خود باقی نگذاشته است. این حقیقت یک معظل جدی است که خداوند در قرآن کریم، این خطر را صراحتاً بیان می فرماید: الهکم التکاثر، حتی زرتم المقابر ...

4.      به فراموشی سپرده شدن مسجد به عنوان مرکز تعلیم و تربیت

از صدر اسلام تا کنون، مساجد نقش ارزنده ای در تربیت انسانهای وارسته و عالم بر عهده داشته و در این رهگذر صدها هزار اندیشمند و دانشمند را در تمامی زمینه ها تقدیم جامعه کرده است. از ریاضیدان گرفته تا هنرمند و ادیب و شاعر. امروز به علت گسترش مراکز علمی و دانشگاهی، نقش مسجد کم رنگتر شده و بیشتر علوم حتی علوم دینی در دانشگاهها و سایر مراکز علمی تدریس می شوند. باید قبول کرد که آن معنویت و حال و هوایی را که محیط مسجد به انسان هدیه می دهد، در صحن دانشگاهها و کلاسهای مدارس نمی توان یافت. به ویژه این حقیقت که از سوی کارشناسان مربوطه نیز اذعان شده که میزان فساد فکری و اخلاقی در دانشگاهها و مدارس از حد طبیعی خود خارج شده است. اگر دانشگاه های امروزی به مرکز همسریابی و دوست بازی تبدیل شده اند، اما مساجد با عنایت به حضور قوی ایمان و معنویت همواره از این معضل، مبرّا بوده و تا ابد محیطی پاک و الهی باقی خواهند ماند. زیرا مراکزی هستند مورد حمایت خداوند، که دین خود را گارانتی کرده است.

5. ترجیح دنیا بر دین

دنیای امروزی آنچنان زیبا آراسته شده که کمتر کسی خود را برای ترک آن آماده کرده است. پیدایش وسایل ارتباطی، سمعی و بصری و غیره، بشر را به خود مشغول کرده و منزلگاه آینده و حتمی او را که قبر و جهان آخرت است به ورطه فراموشی سپرده است. با وجود مرگ و میرهای فراوانی که هر روز شاهد آن هستیم، اما یادآوری مرگ نمودی پیدا نکرده و چسبندگی به این جهان دون و خاکی هر روز بیشتر و      پیچیده تر شده است. پیشرفت علم پزشکی و وجود داروهای متعدد و اعمال جراحی، امید به زندگی را افزایش داده و در نوع خود تبدیل به بهانه ای برای ادامه زندگی شده و فرد را از این واقعیت که اجل هر لحظه ممکن است سر رسد، غافل کرده است. ( این به این منظور نیست که مخالف با علوم پزشکی و پیشرفتهای مبارک آن باشیم، بلکه منظور این است که از این مسئله سوء برداشت شده است.)

6.  یک دست و تکراری بودن خطابه ها

از آنجایی که اطلاعات عمومی مردم با عنایت به تراکم رسانه ها و تنگ تر شدن ارتباطات رو به افزایش است، لذا خطیبی می تواند از این میدان سر بلند موفق بیاید که علاوه بر دانش تخصصی خود، از آگاهی عمومی بالایی برخوردار باشد. بیشتر خطبه های مناطق ما تکراری بوده و مسائلی هستند که تقریبا همه از آنها خبر دارند. و چون یکی از اقشار مورد مخاطب خطبه ها، دانش آموزان و دانشجویان می باشند و آنها خود در زمینه های دینی مطالعاتی هر چند کم و بیش انجام می دهند، لازم است که امام خطیب، خود را برای پاسخ گویی به سوالات  و شبهات در خصوص مسائل دینی و اجتماعی مسلح کند. طبق تحقیقات بعمل آمده، بیشتر شرکت کنندکان در نمازهای جمعه بر این باورند که موضوعات ارائه شده در نماز جمعه خسته کنند بوده و یا ارتباطی به مسائل روز ندارند.

راهکارها

باید تلاش کرد که جایگاه واقعی و ارزشمند مساجد را برای مردم تبیین کرد. این مسئولیت بدون شک بر شانه های روحانیون قرار دارد. این مسئله، همانطوری که قبلا نیز اشاره شد، به اراده و دانش روحانیون        برمی گردد. لازم است در جهت بازسازی بنیه های فکری و ایمانی افراد متمایل به حضور در مساجد، اقدامات اساسی و ریشه ای انجام گیرد. بدین منظور برگزاری کلاس های قرآن (قرآئت، تفسیر و تجوید)، دایر کردن جلسات پرسش و پاسخ با حضور قشرهای مختلف محله، برگزاری مسابقات قرآنی و دینی، تشویق و ترغیب جوانان به تشکیل حلقه های مدارسه در زمینه های علوم اسلامی و دینی، اعطای مسئولیت به جوانان در اداره امور مساجد، تهیه و تنظیم خطبه نامه هایی که به نوعی با مسائل روز در ارتباط هستند در رأس امور مربوط به مساجد قرار گیرند.  برای برخورداری از مسجدی که بتواند باعث تغییر و تحول محیط به سوی پیشرفت و خودآگاهی شود، نیازمند وجود فردی روحانی دارای ویژگیهای برجسته اخلاقی، دینی و علمی می باشد. اگر امام مسجد خود در اداره امورات محوله دچار سهل انگاری و اهمال شود، این خصیصه غیر مستقیم به بخش های دیگر جامعه نیز سرایت خواهد کرد زیرا در منظر عام، فرد روحانی الگوی دین و عمل است.

   یکی دیگر از مسائل بسیار مهمی که همه روحانیون باید به آن توجه خاص داشته باشند این است که اولا، اختلاف ها را کنار بگذارند و ثانیا، اگر امکان کنارگذاری اختلافات بنا به دلایلی وجود نداشته باشد، حداقل می توانند اختلافات خود را با حضور همدیگر و دور از دید عموم مطرح کرده و به شخصیت های یکدیگر در حضور مردم حمله نکنند. این وظیفه دینی و شرعی هر مسئولی است که ادعای امامت و دعوت جامعه را بر دوش می کشد. بهترین کاری که از روحانیون انتظار می رود این است که به مجرد برخورد با مسئله ای چه عقیدتی و چه حکمی و یا فقهی، با قلبی باز در کنار هم حاضر شده و با تشکیل جلسات مکرر، مشکل و یا مسئله را بین خود حل و فصل نمایند.

برای برگرداندن حیثیت و آبروی چند صدساله مساجد که زمانی بعنوان دانشگاه های اسلامی به تربیت نخبگان می پرداختند، لازم است که با تلفیق دو مقوله علم و ایمان، زمینه را برای حضور روشنفکران در کنار روحانیون در صحن مسجد فراهم آید. بعنوان مثال، برای زدودن بی محتوایی و کسالت خطبه های نماز جمعه، روحانی می تواند گهگاهی از صاحب نظران و روشنفکران غیر روحانی که دارای شمه ای از گرایشات دینی می باشند، دعوت بعمل آورد تا یکی از خطبه ها را وی برای مردم ایراد کند. این مسئله سبب می شود که دیگر به مسجد به عنوان مکانی که فقط جای تعزیه و یا ادای چند رکن محدود عبادی باشد، نگریسته نشده بلکه به مرحله ای خواهد رسید که می تواند خلأ اخلاقی موجود در دانشگاه ها و مدارس را پر کند. که انصافا مساجد اگر آنگونه که لازم است، مجهز شوند، می توانند نقش ارزنده ای در هدایت نسل های جامعه بر عهده داشته باشد. اگر مسجد نتواند این مسئولیت را بر عهده گرفته و نقش خود را ایفا نماید، می توان گفت که گناه آن بر گردن کسی است که مسجد را رهبری می کند و خداوند نیز در روز جزا و پاداش به شدت وی را مورد مؤاخذه قرار خواهد داد. پس به هوش باشیم که مسئولیت قشر روحانی بسی خطیر و حساس است و محاسبه او با فردی عامی بسیار متفاوت خواهد بود لذا بر همه روحانیون واجب است که خود را به شدت از بیماری عوام زدگی نجات داده و خود را به درجه ای برسانند که مورد انتظار خدا و رسولش است.

 منبع مدرسه امام شافعی زیوه