موزه ادب و عرفان اهر در سال 1374 شمسی در تالار اصلی بنای تاریخی بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری تاسیس و بخشی از آثار فرهنگی مربوط به ادب و عرفان كشور و آذربایجان در آن گردآوری شده است.
موزه ادب و عرفان از موزه‌های تخصصی ایران در نوع خود محسوب می‌شود و از این حیث برای محققان این عرصه بدیع و در نوع خود جالب و دیدنی است.
در این موزه آثار ادبی و عرفانی جالبی از دوره‌های تاریخی صفوی تا قاجاریه گردآوری و برای بازدید عرضه شده است.
در بخش ادبی موزه آثار نفیسی از كتب خطی دوران صفوی تا قاجار از قبیل قرآن خطی با جلد تذهیب شده لاكی و دیوان شعرا و عرفا مانند دیوان جلال‌الدین مولوی و گلستان سعدی وجود دارد.
همچنین قطعه خط هایی به صورت شكسته و نستعلیق از آثار 'استادعبدالمجید طالقانی' از خوشنویسان قاجاریه و زیارت‌نامه حضرت سیدالشهدا به قلم 'میرآقای اهری' و آثاری از استاد درویش از صاحب‌نامان اهل عرفان در آن به نمایش گذاشته شده است.
از آثار بسیار ارزنده این بخش طوماری است پارچه‌ای متعلق به دوره صفویه به طول 360 سانتیمتر با عرض 50 سانتیمتر كه به سوره‌های كلام‌الله مجید با خط نسخ، ثلث مزین شده است.
این سوره‌ها در داخل نقوش اسلیمی و ترنجی به طرز بسیار زیبایی جای گرفته‌اند.
در بخش عرفان این موزه نیز تابلوهای نقاشی از دوره قاجاریه و مجموعه جالبی از انواع كشكول‌های دراویش از جنس چوب، سفال، چینی و برنز كه دارای كتیبه‌ها و نقوشی از مجالس درویشان است، مشاهده می‌شود.
علاوه بر این در این موزه انواع كلاه‌های مخصوص دراویش در دو دوره صفویه و قاجاریه به همراه تبرزین‌های مرصع طلاكوب و نقره كوب، فراهم شده است.
از دیگر اشیای این بخش یك درب چوبی پاشنه گردان است، این درب به طور كل كنده كاری و منبت كاری شده و دارای كتیبه‌ای متعلق به قرن هفتم هجری قمری است.
بنای این موزه را كه متشكل از یك ایوان بزرگ، دومناره بلند، دو ایوان كوچك و یك مسجد بزرگ و خانقاه معروف به قوشخانه (لانه پرندگان) و اتاق‌های متعدد است، به شاه عباس صفوی نسبت می‌دهند.
برخی از دیوارهای مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری در شهر اهر با نقاشی‌های به یادگار مانده از گذشته‌های دور به‌عنوان دفتر خاطرات یا صفحه‌ای ویژه برای ثبت خاطرات عارفان و علاقه‌مندان و مریدان شیخ‌العارفین شهاب‌الدین كه از مسافت‌های دور به دیدار شیخ آمده و در مجموعه مزبور بیتوته می‌كردند، اختصاص داده شده بود.
بخشی از این دیوارها توسط اساتید میراث فرهنگی مرمت و اشعاری از شعرای معروفی چون 'ابوالقاسم نباتی'، 'شیخ بهایی' و چند شاعر بزرگ دیگر در خطوط احیا شده از گذشته در بین نوشته‌های موجود شناسایی شده است.
این دیوار به تنهایی یك اثر فرهنگی و تاریخی با ارزش محسوب می‌شود و گویای ذوق عرفانی و ادبی ساكنان گذشته‌های دور این سرزمین است.
در كتیبه موجود در مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری نیز آمده است: مسجد این مجموعه در دوره قاجاریه تـوسط مصطفی قلی خان امیركبیر حاكم قراجه‌داغ بازسازی شده است.
این اثر بزرگ معماری و فرهنگی متعلق به قرن هفتم هجری است و براساس شواهد تاریخی در زمان حیات 'شیخ شهاب‌الدین اهری' دارای ساختمان و تشكیلات منحصر به فردی در منطقه بوده است.
طبق برخی مستندات تاریخی تكمیل و تعمیرات اولیه 'بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری' به عصر شاه عباس اول صفوی نسبت داده شده است.
گفته می‌شود در اوایل قرن یازدهم هجری شاه عباس اول به هنگام مسافرت به آذربایجان و منطقه ارسباران در این بقعه كه مجموعه‌ای در یك باغ 12 هكتاری بود و به 'باغ شیخ' نیز موسوم بود بیتوته كرده و به تعمیر و تكمیل آن همت گماشته است.
این مجموعه در ادوار زندیه و قاجاریه نیز به دفعات مرمت شده است.
مجموعه مزبور از این نظر كه دارای معماری خاص ایرانی و اسلامی و فضاسازی خاص معنوی است در نوع خود بی‌نظیر است، ولی متاسفانه بخش‌هایی از این بنای بزرگ تاریخی در سال‌های قبـل از انقلاب تخریب و نابود شده و در سال‌های اخیر فقط نسبت به احیای آثار باقی مانده اقدام شده است.
طبق برخی نوشته‌ها و شواهد موجود تاریخی، مجموعه شیخ شهاب‌الدین اهری تا اوایل عصر صفویه دارای آثار و نوشته‌های قابل توجهی از خود شیخ و سایر كتب بوده كه در جنگ بین ایران و عثمانی این آثار غارت و به تركیه برده شده است.
شیخ شهاب‌الدین محمود اهری عارف بزرگ در سال 580 هجری قمری در اهر متولد و پس از كسب معارف علمی دینی به درجه ارشاد رسیده است.
شیخ همچنین به درجات مختلف علمی از جمله قطب نـایل شده و از سال 642 تا 665 به‌عنوان رهبر تمام فرقه‌های عرفانی ایران در اهر به تدریس و تربیت عرفا و علما می‌پرداخت.
وی همچنین مرشد سه فرقه عرفانی 'خلوتی'، 'بیرامی' و 'مولوی' نیز بوده است.
شیخ شهاب‌الدین محمود اهری بعد از عمری زندگی پربار در شهرستان اهر وفات یافته و در خانقاه خویش در این شهر دفن شده است.
.:: This Template By : web93.ir ::.